پدافند غیرعامل نوعی دفاع غیرنظامی است؛ و به مجموعه اقداماتی گفته می‌شود که به جنگ‌افزار نیاز ندارد و با اجرای آن می‌توان از وارد شدن خسارات مالی به تجهیزات و تأسیسات حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی و تلفات انسانی جلوگیری نموده یا میزان این خسارات و تلفات را به حداقل ممکن کاهش داد.

پدافند غیرعامل به معنای کاهش آسیب‌پذیری در هنگام بحران، بدون استفاده از اقدامات نظامی و صرفاً با بهره‌گیری از فعالیت‌های غیرنظامی، فنی و مدیریتی است. اقدامات پدافند غیرعامل شامل پوشش، پراکندگی، تفرقه و جابجایی، فریب، مکان‌یابی، اعلام خبر، قابلیت بقا، استحکامات، استتار، اختفاء، ماکت فریبنده و سازه‌های امن می‌باشد.

در پدافند غیرعامل تمام نهادها، نیروها، سازمان‌ها، صنایع و حتی مردم عادی می‌توانند نقش مؤثری ایفا کنند در حالیکه در پدافند عامل مانند سیستم‌های ضدهوایی و هواپیماهای رهگیر، تنها نیروهای مسلح مسئولیت برعهده دارند.

پدافند غیر عامل در شبکه‌های توزیع به اصولی پیشگیرانه ای گفته می‌شود که با انجام آنها ضریب اطمینان شبکه بالا رفته و در مواقع بحران خسارت وارده کاهش می‌یابد همانند مقاوم‌سازی پایه‌ها، نصب اسپیسر و

اصول پدافند غیر عامل 

در اکثر منابع علمی و نظامی دنیا اصول مهم پدافند غیرعامل در قالب موارد زیر ذکر شده‌است

استتار (Camouflage)

اختفا (Concealment)

پوشش (Cover)

فریب (Deception)

تفرقه و پراکندگی (Separation & Dispersion)

مقاوم‌سازی و استحکامات (Hardening)

هشدار به موقع (Early Warning)

استتار 

اِستِتار یا همرنگی : یکی از راه‌هایی است که برای در امان ماندن موجودات زنده و غیر زنده از دیده شدن به وسیله دشمن از طریق غیرقابل تشخیص شدن از محیط اطراف به‌کار می‌رود. استتار به هر گونه بهره بردن یا ترکیب کردن مواد، رنگ‌ها، ایجاد خطای دید، و این قبیل چیزها که باعث پنهان شدن یا سخت‌تر دیده شدن حیوانات یا اجسام (دید گریزی) یا اینکه آنها با استتار خود خود را به چیز دیگری شباهت داده (محاکات) گفته می‌شود. برای مثال می‌توان به پوست خالخالی یوزپلنگ‌ها، لباس جنگی سربازان امروزی، بالهای حشره راست بال که شبیه به برگ درخت می‌باشد، اشاره کرد. رویکرد سوم، حرکت خیره کننده که ناظر را با یک الگوی آشکار اشتباه می‌گیرد و باعث می‌شود تا شیء قابل مشاهده باشد اما فهمیدن موقعیت آن لحظه به لحظه سخت‌تر می‌شود. هدف اکثر روشهای استتار دیدگریزی است. دیدگریزی غالباً از طریق شباهت کلی به پس زمینه، رنگ متضاد با کنتراست بالا، از بین بردن سایه و دورنگ بودن مانند تیره‌تر بودن در سطح بالایی بدن و روشن‌تر بودن در سطح زیرین بدن صورت می‌پذیرد. در اقیانوس آزاد، که هیچ زمینه ای در آن وجود ندارد، روش‌های اصلی استتار شفاف بودن، نقره ای بودن و دورنگ بودن است و توانایی تولید نور از جمله موارد دیگری است که برای ضد روشنایی استفاده می‌شود مانند قسمت زیرین بدن سفالوپودهایی همچون ماهی مرکب. بعضی از حیوانات مانند آفتاب‌پرست و اختاپوس قادرند به‌طور فعال الگو و رنگ پوست خود را تغییر دهند، چه برای استتار و چه برای علامت دهی. ممکن است که برخی از گیاهان برای خورده نشدن توسط حیوانات گیاهخوار از استتار استفاده کنند.

_در طبیعت :

در طبیعت جانورانی که با محیط خود هم‌رنگ هستند از این روش سود می‌برند.مانند طرح و رنگ یکسان بدن یوزپلنگ با گیاهان زیست‌بومش و همرنگ‌شدن آفتاپ‌پرست با محیط اطرافش. 

_نظامی :

انسان‌ها نیز در دفاع نظامی از این روش استفاده می‌کنند. به مجموعه اقداماتی که فرد یا افراد برای در امان ماندن خود یا تجهیزات‌شان از دید دشمن انجام می‌دهند، استتار گویند. بدیهی‌ست دشمن نمی‌تواند کسی را که نمی‌بیند یا نمی‌داند کجاست، هدف قرار دهد.

اصول استتار

اصول استتار شامل انتخاب محل، انضباط استتار و ساختمان استتار است.

_انتخاب محل :

انتخاب محل یا موضع یابی، انتخاب بهترین و مطلوبترین نقطه و محل استقرار است به طوری که پنهان و مخفی نمودن نیروی انسانی، وسایل و تجهیزات و فعالیت‌ها را به بهترین وجه امکانپذیر سازد؛ بنابراین اگر انتخاب محل به خوبی انجام شود، به‌کارگیری و استفاده از وسایل و ابزار مصنوعی جهت استتار و اختفا ضرورتی پیدا نمی‌کند یا این ضرورت به حداقل ممکن تقلیل خواهد یافت. مکان‌یابی صحیح آسیب‌پذیری را تا حد قابل توجهی تقلیل می‌دهد، وضعیت پدافندی مناسبی ایجاد می‌کند، دشمن را در حمل با مشکل و محدودیت مواجه و ابتکار عمل را از وی سلب می‌کند، نیاز به تسلیحات پدافندی را تقلیل می‌دهد و نهایتاً صرفه جویی قابل توجهی را در حفظ سرمایه‌های ملی به دنبال دارد. اثرات تخریبی حملات و بمباران‌های هوایی عراق در جنگ ایران و عراق به مراکز حساس و حیاتی ایران مانند پالایشگاه آبادان، سایت سی.آر. سی، دهلران، پالایشگاه اصفهان، نیروگاه آبی سد دز، مرکز مخابرات ماهواره‌ای شهید قندی و … نتایج متفاوتی داشته‌است که یکی از عوامل عمده آن وضعیت و موقعیت مکانی مناسب یا غیر مناسب این مراکز بوده‌است.

_انضباط استتار :

انضباط استتار عبارت از کارهایی است که ظاهر طبیعی یک منطقه را تغییر داده یا موقعیت افراد و تجهیزات را بدون اینکه حتی دیده شوند برای دشمن آشکار می‌سازد. رعایت شدید و قاطع و دقیق انضباط استتار به صورت فردی و گروهی دومین اصل و شرط اساسی دستیابی به استتار و موفقیت در آن است

_روشهای استتار :

سه روش اصولی استتار عبارتند از: مخفی نمودن، همگون‌سازی، بدل‌سازی (شبیه‌سازی)

_مخفی نمودن :

استتار آفتاب‌پرست جکسون در میان گیاهان

مخفی نمودن اختفاء کامل یک شیء به وسیله پوشش‌های فیزیکی می‌باشد، همانند پوشاندن پناهگاه، تجهیزات، پرسنل و غیره به شاخ و برگ و سایه درخت که آن‌ها را از دیده‌بانی هوایی پنهان می‌دارد.

_همگون‌سازی :

همگون‌سازی به‌کارگیری وسایل استتار در بالا و اطراف هدف می‌باشد به طوری که با زمینه طبیعی اطراف آن نوعی آمیختگی ایجاد نموده و هدف، جزئی از زمینه به نظر آید. برای مثال، سرباز با استفاده از پماد سیاه‌کننده صورت، قسمت‌های شفاف و صیقلی صورت را با محیط اطراف آن یکسان نموده یا با استفاده از شاخ و برگ طبیعی درختان بر روی کلاه کاسک خود، نوع آمیختگی و همگونی با محیط اطراف ایجاد می‌نماید. همگون‌سازی در تجهیزات و تأسیسات نیز می‌تواند موجب عدم توجه و حساسیت دشمن به آن‌ها گردد.

_بدل‌سازی (شبیه‌سازی) :

بدل‌سازی (شبیه‌سازی) تغییر قیافه هدف حقیقی و اصلی و استفاده از تجهیزات و تأسیسات کاذب و فریبنده در فاصله مجاز و منطقی از هدف حقیقی می‌باشد که در صورت حسن اجرا موجب مصون و محفوظ ماندن هدف‌های حقیقی و اصلی می‌شود. 

_قوانین:

استتار به طرق مختلفی که در پایین به برخی از آنها اشاره خوهیم کرد امکان‌پذیر بوده. بیشتر این روش‌ها شامل دیدگریزی، پنهان شدن جلوی زمینه، همچنین تقلید حرکات خیره‌کننده ای که نیازی به پنهان شدن ندارند، می‌باشد. این روش‌ها ممکن است به شکل فردی یا به شکل ترکیبی صورت پذیرد.

_دید گریزی :

دیدگریزی به معنی این است که حیوان یا تجهیزات نظامی به سختی قابل رویت (یا از طرق دیگر مانند صدا یا بو و رد شکار) باشند. دیدگریزی از طرق مختلفی امکان‌پذیر است. برای مثال زندگی در زیر زمین یا فعال بودن در شب به جای روز.

_تشابه به محیط اطراف :

رنگ و طرح برخی از حیوانات مشابه با بعضی از محیط‌های زیستی می‌باشد که این یکی از مولفه‌های مهم در استتار در تمام محیط‌های زیستی محسوب می‌گردد.

_دورنگ بودن بدن :

دورنگ بودن بدن که کانتراست بالا داشته و اشکالی که خاص هستند، باعث می‌شود که خطوط خارجی بدن حیوانات یا ماشین‌های نظامی به نظر نرسد. مانند نقطه‌ها یا خط‌هایی که روی بدن حیوانات یا ماشین‌های نظامی وجود داشته[۹] یا برای پنهان کردن بعضی از قسمت‌های صورت به خصوص چشم‌ها، از نوعی ماسک استفاده می‌شود. مانند چیزی که در قورباغه‌ها رایج است.

_از بین بردن سایه :

برخی از حیوانات مانند مارمولک شاخدار آمریکای شمالی که بدن او به شکل استادانه ای برای از بین بردن سایه طراحی شده‌است. بدن آنها در لبه‌ها صاف شده و درای لبه‌های نازک کی باشد. این حیوانات بدن خود را به زمین فشار داده و لبه‌های بدن آنها سفید رنگ بوده که باعث می‌شود سایه به چشم نیاید و در نتیجه حیوان از دید پنهان می ماندو سایه تنها در زیر سطح بدن حیوان قرار می‌گیرد.[

_پرت کردن حواس :

بسیاری از حیوانات طعمه، علامت‌های آشکاری دارند که به شکل شگفت‌انگیزی حواس شکارچی را به خود جلب می‌کنند.[

_تزیین خود :

بعضی از حیوانات برای پنهان شدن خود را توسط شاخه‌های کوچک، ماسه، تکه‌های صدف که در محیط زیست خود وجود دارد، خود را تزیین کرده که با محیط اطراف خود مطابق شوند.

_تغییر رنگ پوست :

حیواناتی همچون آفتاب‌پرست، قورباغه، ماهی‌های پهن مانند سفره ماهی، انواع ماهی‌های مرکب و اختاپوس قابلیت تغییر رنگ بدن یا تغییر طرح بدن خود را دارند و این تغییر را با استفاده رنگ یاخته‌هایی که به رنگی مشابه رنگ زمینه می‌شوند، میسر می‌گردد. در آفتاب‌پرست تغییر رنگ ممکن است به مقصود علامت دهی نیز باشد.

اختفا

اختفا یا غیبت رویدادی در اخترشناسی است که هنگامی رخ می‌دهد که یک شی توسط شی در حال عبور دیگری، از دید بیننده پنهان شود. همچنین در هر موقعیتی که در آن، یک شی در ناحیه‌های «پیش زمینه»، از نمایش یک شی در «پس‌زمینه» جلوگیری کند. در این مفهوم کلی، غیبت آنچه که ناپدیدشده تنها از صحنهٔ بصری و مشاهده شدن مورد گفتگو است. مانند غیبت هواپیمای در حال پرواز با ارتفاع کم در پشت پیش‌زمینه‌ها، و تصویرها بر صفحهٔ کامپیوتر.

 هرگاه از دید یک ناظر، یک جسم آسمانی که در ظاهر بزرگتر است از مقابل یک جسم آسمانی که در ظاهر کوچکتر است عبور نماید، فروپوشان یا اختفاء جسم دوم (توسط جسم اول) رخ داده است.