چربی ها چگونه در خون حمل میشوند؟
برای آنکه چربیها در خون حمل شوند و به سلولها برسند باید پروتئینهایی در خون موجود باشند که آنها را جابجا کنند. به این پروتئین های ناقل چربی , لیپوپروتئین می گویند. سه نوع لیپوپروتئین در خون وجود دارد که عبارتند از :
1- لیپوپروتئین های با چگالی بالا ( HDL ) که کلسترول را حمل میکند.
2- لیپوپروتئین های با چگالی پایین ( LDL ) که آنها هم کلسترول را در خون جابجا میکند.
3- لیپوپروتئین های با چگالی خیلی پایین ( VLDL ) که تری گلیسیرید ها را در خون حمل میکند.
به HDL-C , کلسترول خوب و به LDL-C , کلسترول بد میگویند.
افزایش چربی های خون
افزایش چربی های خون ممکن است به چند روش بروز کند :
1- فقط کلسترول خون بالا میرود
2- فقط تری گلیسیردها بالا میروند
3- هم تری گلیسرید و هم کلسترول افزایش میابد
ممکن است بالا رفتن کلسترول و تری گلیسیرید ها ارثی باشد که معمولا این وضعیت از سنین کودکی و نوجوانی وجود دارد. از میان چربی های خون , کلسترول بسیار مهم است چون در بسیاری از فرایند های سوخت و ساز بدن دخالت دارند. از طرف دیگر وجود کلسترول اضافی در خون نیز عوارض زیادی به همراه دارد البته این جمله به مفهوم بی اهمیت بودن تری گلیسیرید بالا خون نیست.
کلسترول
کلسترول ماده ای مومی شکل است که در تمام بدن وجود دارد. این ماده در ساختمان غشای سلولی و ویتامین دی دخالت دارد. همچنین تولید خیلی از هورمونهای بدن به کلسترول وابسته است. کلسترول موجود در خون از دو طریق زیر تامین میشود :
1- غذاهایی که مصرف میکنیم
2- تولید کلسترول از مواد غذایی دیگر در کبد
همانگونه که بیان شد کلسترول توسط دو نوع لیپوپروتئین در خون حمل میشود : LDL و HDL
LDL حاوی مقدار زیادی کلسترول است. این نوع کلسترول موجب تشکیل پلاکهای توپی شکل کلسترولی در دیواره شریانها میشود. اگر این پلاکها در عروق کرونر قلب ایجاد شود باعث حمله قلبی میشود. برای آن که کلسترول LDL خونتان پایین باشد باید اقدامات زیر را انجام دهید :
1- از مصرف لبنیات و غذاهای پر چرب اجتناب کنید
2- به طور منظم ورزش کنید
3- سیگار نکشید
4- وزن خود را در محدوده طبیعی نگه دارید.
کلسترول HDL همان کلسترول خوب بدن است. این نوع کلسترول از تشکیل پلاکهای کلسترولی در دیواره عروق جلوگیری میکند. برای آنکه کلسترول خوب بدن شما بالا برود باید اقدامات زیر را انجام ذهید :
1- حداقل 5 بار و هر بار 30 دقیقه در هفته ورزش کنید
2- مطلقا سیگار نکشید
3- غذاهای پرچرب مصرف نکنید
4- وزن خود ��ا کاهش دهید
اندازه گیری کلسترول خون
توصیه میشود پس از 20 سالگی هر 5 سال یکبار چربی خون بررسی شود. برای اینکار حتما باید مقدار کلسترول, میزان HDL و LDL و نیز تری گلیسیریدها همزمان اندازه گیری شود
مقادیر طبیعی کلسترول خون
کلسترول بالای خون یکی از عوامل خطر اصلی سکته های قلبی و مغزی است. به همین دلیل پایین آوردن کلسترول خون ریسک بیماری های قلبی و مغزی را کاهش میدهد. به طور کلی مقادیر مطلوب کلسترول عبارتند از :
1- سطح LDL کمتر 130 میلیگرم بر دسی لیتر
2- سطح HDL بالاتر از 40 میلیگرم بر دسی لیتر
3- سطح کلسترول کل بدن کمتر از 200 میلیگرم بر دسی لیتر
4- اگر فردی مبتلا به دیابت باشد یا بیماری قلبی داشته باشد سطح LDL خون او کمتر از 100 میلیگرم بر دسی لیتر باشد
5- فردی که هم مبتلا به دیابت و هم بیماری قلبی باشد سطح LDL خون باید کمتر از 70 میلیگرم بر دسی لیتر باشد.
تری گلیسیرید ها
تری گلیسیریدها منبع مهم سوخت و ساز بدن هستند که برای تامین انرژی فعالیتهای روزانه بکار میروند. تری گلیسیریدها نیز مانند کلسترول هم در کبد ساخته میشوند و هم از طریق مواد غذایی وارد خون میشوند. افزایش بیش از حد تری گلیسیریدها در بدن موجب میشود تا این ماده در زیر پوست و یا در بافتهای چربی دیگر ذخیره شود. مقدار تری گلیسیرید خون یک ساعت بعد از هر وعده غذای پر چرب شدیدا افزایش یافته و بعد به تدریج در بافتهای بدن ذخیره شده و یا ممکن است مورد سوخت و ساز قرار گرفته و کاهش یابد.
مقادیر طبیعی و غیر طبیعی تری گلیسیریدها
تری گلیسیرید زیر مطلوب است:
بین 150 - 199 حد مرزی بالا در نظر گرفته میشود.
بین 200 - 499 بالا
500 و بالاتر خیلی بالا
علل چرب خون بالا
اگر عوامل ژنتیکی و خانوادگی را کنار بگذاریم، مهمترین علت چربی خون بالا مصرف غذاهای پرچرب همراه با کلسترول بالاست. برخی از بیماریها و داروها نیز موجب بالا رفتن چربی خون میشوند، مانند:
1- کم کاری تیروئید ( هیپوتیروئیدی)
2- بیماریهای کلیوی که باعث دفع زیاد پروتئین از ادرار میشوند
3- کم کاری غده هیپوفیز
4- برخی از داروهای مسدود کننده گیرنده بتا مانند آتنولول
5- برخی از داروهای ادرار آور
6- داروهای ضد بارداری خوراکی
7- انواع کورتیکوستروئیدها ( کورتونها)
8- نارسایی مزمن کلیه
9- بیماری کبدی مزمن
10- سیگار کشیدن
11- چاقی
12- عدم فعالیت فیزیکی
13- سن بالای 45 سال در مردان و 55 سال در زنان
تشخیص چربی خون بالا
معمولا چربی خون بالا علامت مشخصی ندارد. گاهی با سرگیجه، سردرد، درد اندامها و اختلال خواب بروز میکند. اما این علائم غیر اختصاصی هستند و در بیماریهای دیگر نیز دیده میشوند. به همین دلیل توصیه میشود که افراد پس از سن 20 سالگی حداقل در یک نوبت تمام آزمایشهای مربوط به چربی خون ( شامل کلس
- ترول تام، کلسترول خوب، کلسترول بد و تری گلیسیرید ) را انجام دهند و در صورتی که نتایج طبیعی بود باید هر 5 سال یکبار چربی خون خود را آزمایش کنند تا در صورت بالا بودن آن را درمان نمایند. بدیهی است در صورت غیر طبیعی بودن نتایج و یا ابتلا به بیماری هایی چون دیابت و یا بیماریهای قلبی و عروقی و سکته مغزی، استعمال سیگار و چاقی مفرط ضرورت دارد که حتما با پزشک معالج خود در مورد دستورات غذایی، دارویی و زمان انجام آزمایش بعدی مشورت نمایید.
توجه داشته باشید که در سنین پس از 40 سالگی هر دو سال یکبار و پس از 50 سالگی هرسال یکبار باید چربی خون را اندازه گرفت.
رژیم غذایی در بیماران با کلسترول بالا و تری گلیسیرید بالا
- حذف کامل چربیهای اشباع شده و چربیهایی که در دمای اتاق جامد هستند. مثل گوشتهای قرمز که چربی در لابلای بافتهای آنها قرار دارد، کره، روغنهای نباتی جامد، پیه و دنبه، پوست مرغ، خامه و سس مایونز
- حذف لبنیات پرچرب و جایگزین کردن آن با انواع کم چرب ( زیر 1/5 درصد چربی ) یا بدون چربی، خامه ها، پنیرهای خامه ای ( گودا، پیتزا و ... )، ماستهای پرچرب و سرشیر
- - حذف کامل مصرف برخی از غذاهای دریایی که حاوی کلسترول بالا هستند مثل میگو، خاویار، صدف
- - مصرف حداکثر 2 عدد زرده تخم مرغ در هفته. استفاده از سفیده تخم مرغ به شکل آبپز مانعی ندارد
- - حذف کربوهیدراتهای ساده مثل مواد قندی از قبیل قند، شکر، مربا، کارامل، ژله و نوشابه
- - حذف بیسکوئیتها و شیرینی هایی که در بازار وجود دارند و در تهیه آنها از کره و روغنهای جامد و آردهای سفید استفاده شده است. همچنین غلات صبحانه ای، کیکها، کلوچه و پیراشکی
- - حذف شیرهای فرآوری شده مثل: شیر کاکائو؛ شیر قهوه و سیر موز با ماندگاری بالا که حاوی مواد افزودنی هستند
- - مصرف کله پاچه، جگر و مغز که کلسترول بالایی دارند ( خوراک دل که چربی آن کاملا گرفته شده باشد مانعی ندارد)
- - حذف آجیل در افراد با کلسترول بالا لزومی ندارد ولی افراد با تری گلیسیرید بالا باید مغزهای گیاهی را هم محدود کنند، بادام زمینی در هر دو مورد ممنوع است
- - اعتدال در مصرف کربوهیدراتهای ساده شامل: برنج، نان سفید، آردهای بدون سبوس، بیسکوئیتهای کم چرب، ماکارونی و سیب زمینی ( البته سیب زمینی بصورت آبپز همراه مقداری سبزی تازه یا خشک مثل نعناع و آویشن و لیمو مناسب است
- - در افراد لا تری گلیسیرید بالا توصیه میشود میوه های خیلی شیرین ( موز، گلابی، خربزه، زردآلو، خرمالو و ... ) محدود شده و آبمیوه های شیرین و صنعتی از رژیم غذایی حذف شوند
- - محصولات فرآوری شده مثل سوسیس و کالباس که در حین تولید مقدار زیادی چربی های اشباع به آنها اضافه میشود بهتر است حذف یا محدود شوند
- - برنج بهتر است به شکل کته و بدون روغن طبخ شود. اگر میخواهید به ببنج روغن ضافه کنید بهتر است از نوع مایع باشد
- - طبخ انواع غذاها بهتر است به شکل آبپز، بخارپز یا در ماکروویو بدون نیاز به سرخ کردن صورت گیرد
- -گنجاندن سبزیها و میوه های تازه در برنامه غذایی روزانه ( کرفس، لوبیا سبز، هویج، مارچوبه، کلم بروکلی، کدو )
- - مصرف 1/2 لیوان هویج رنده شده در روز
- - مصرف روزانه یکعدد سیب با پوست خصوصا در افراد با کلسترول بالا
- - استفاده از ادویه جات مفید از جمله زردچوبه به میزان متعادل. تحقیقات جدید حاکی از آن است که زردچوبه حاوی ماده مفید کورومین است که در کاهش کلسترول و گرفتگی عروق بسیار موثر میباشد
- - مصرف آب فراوان: نوشیدن 8-7 لیوان آب سالم و گوارا در روز بسیار مفید اسشت
- -مصرف منابع ویتامین C مثل: گوجه فرنگی، لیموترش، جعفری، توت فرنگی، فلفل دلمه و مرکبات و سبزی تازه
- - استفاده حداقل 2 بار در هفته از ماهی به علت داشتن اسیدهای چرب و امگا 3 و دارا بودن خاصیت آنتی اکسیدانی
- - استفاده از کدو و شوید با ماستهای کم چرب بعنوان میان وعده
- - مصرف لبنیات ( شیر، ماست، دوغ با چربی کمتر از 1/5 درصد )
- - استفاده از گوشتهای سفید تا جایی که ممکن است ( مرغ، ماهی، بوقلمون )
داروهای پایین آورنده چربی خون
داروهای معمول در کنترل کلسترول خون بالا که تنها با تجویز پزشک مجاز به مصرف آنها هستید عبارتند از:
استاتین ها
استاتین ها بیشتر از گروه های دارویی دیگر برای کاهش کلسترول خون تجویز میشوند. استاتینها ساخت کلسترول توسط کبد را متوقف میکنند. بنابراین سلولهای کبد تهی از کلسترول میشوند و همین امر باعث میشود تا کبد کلسترول رااز خون برداشت و جمع آوریکند. همچنین استاتینها به جذب کلسترول از رسوبات موجود در دیواره رگ کمک کرده و بدین ترتیب بیماری شریانهای کرونری را تخفیف میدهند. مهمترین داروی این گروه «لوواستین« ونیز داروهایی چون « آترواستاتین» و «سیمواستاتین» است که رعایت موارد زیر در هنگام مصرف آنها ضروری است
لووستاتین و بقیه داروهای این گروه باید با غذا مصرف شوند. اگر روزی یکبار آنها را مصرف میکنید توصیه میشود با شام خورده شوند. اگر یک نوبت آن را فراموش کردید، به محض اینکه یادتنا آمد آنها را مصرف کنید. اگر تقریبا موقع نوبت بعدی فرا رسیده است نوبت فراموش شده را کنار بگذارید. در این موارد مقدار مصرف را دو برابر نکنید
:در صورت بروز هریک از علائم زیر با پزشک خود تماس بگیرید
تاری دید
تب
درد یا گرفتگی عضلانی
ضعف یا خستگی غیر عادی
علائم زیر درصورتی که مشکل ساز شدند لازم است با پزشک درمیان گذاشته شوند
اسهال
نفخ
یبوست
سوزش سردل
تهوع
سرگیجه
سردرد
بی خوابی
بثورات جلدی
کاهش توانایی جنسی
مصرف همزمان با داروهای کاهنده چربی خون به ویژه جم فیبروزیل, سن بالا, نارسایی کبدی , داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی و مصرف همزمان آنتی بیوتیک هایی مثل اریترومایسین و هم خانواده های ان احتمال ابتلا به عوارضی چون التهاب عضله و بالا رفتن آنزیمهای کبدی و عضلانی را افزایش میدهد. بنابر این لازم است در مراجعات پزشکی خود لیست کاملی از داروهای مصرفی خود به همراه مقدار مصرف آنها را همراه داشته باشید به علاوه پزشک شما قبل از شروع ( به عنوان پایه ) و بعد از حدود 2 تا 3 ماه از شروع درمان با استاتینها و سپس به شکل سالانه آنزیمهای کبدی شما را از طریق آزمایش خون تحت نظر خواهد گرفت. التهاب کبدی شدید در اثر استاتینها بسیار نادر است و بالا رفتن آنزیمها حتی تا زیر 2 یا 3 برابر مقدار طبیعی در صورتی که فرد بدون علامت باشد نیاز به قطع دارو ندارد. لازم به ذکر است که آنزیمهای کبدی بالا بعد از قطع دارو معمولا به مقادیر قبل از شروع درمان باز خواهند گشت. اندازه گیری آنزیمهای عضلانی در نبود علائم میوپاتی ( مشکل عضلانی ) توصیه نمیشود زیرا درصورتیکه بیمار علامت نداشته باشد بالا رفتن آنزیم عضلانی نیاز به قطع دارو نخواهند داشت.
استاتینها به طور کلی از دسته داروهای بی خطر بوده , داروی خط اول درمان برای کاهش کلسترول LDL و رایجترین داروی مورد استفاده جهت کم کردن چربیهای خون به حساب می آید.
رزینها : کلستیرامین , کلستیپول , کلسپولام
مهارکننده های جذب کلسترول : ازتیماب ,
فیبراتها
نیاسین
