پیشگیری و کنترل بیماری دیابت

پیشگیری و کنترل بیماری دیابت

تاریخ مقاله: 1400/10/06
دیابت نوع 2 نوعی اختلال متابولیکی (سوخت وساز) است که در آن بدن در تولید انسولین و استفاده از آن ناتوان است.بدون انسولین کافی ، بدن قادر نیست قند خون را به سلولها برساند، در نتیجه میزان قند افزایش میابد. دیابت نوع 2 نوعی بیماری مزمن است که به خوبی میتوان آن را کنترل کرد. خوشبختانه کنترل مناسب دیابت با آموزش بیماران و مدیریت و پایش مداوم بیماری به راحتی امکان پذیر است.

مرحله پیش از دیابت چیست؟

قبل از ابتلابه دیابت نوع 2 ، مرحله پیش از دیابت وجود دارد در این مرحله سطح گلوکز خون بیشتر از حد نرمال است اما آنقدر بالا نیست که به آن دیابت گفته شود بیشتر افرادی که پیش دیابتی هستند، در عرض ده سال مبتلا به دیابت نوع دو میشوند. مرحله پیش از دیابت خطر بیماریهای قلبی و سکته های مغزی را افزایش میدهد. آنهایی که پیش دیابتی هستند، با کم کردن وزن و انجام فعالیت فیزیکی میتوانند از پیشرفت به سمت دیابت نوع دو جلوگیری کنند. روزی سی دقیقه پیاده روی و ورزش میتواند به شما کمک کند که دچار دیابت نشوید.

علت اصلی بروز دیابت نوع دو چیست؟

علت اصلی این بیماری هنوز مشخص نیست. هرچند ژنتیک در وقوع دیابت مؤثر است ام عوامل غیر ژنتیک مانند چاقی و نداشتن فعالیت فیزیکی نیز میتوانند علت ابتلا به دیابت باشند.

جلوگیری یا تاخیر در شروع دیابت نوع دو

با ورزش و کاهش وزن میتوان از بروز دیابت نوع دو جلوگیری کرد یا پیشرفت آن را به تاخیر انداخت شیوه سالم زندگی مهمترین اصل در پیشگیری از ابتلا به دیابت نوع دو است.

سه اصل زیر را همواره به خاطر داشته باشید:

- خوردن غذای سالم: کم کالری و کم چربی مصرف کنید تمرکزتان بر مصرف میوه سبزی و غلات کامل باشد.

  • -افزایش تحرک و ورزش: در روز سی دقیقه ورزش کنید. هرروز پیاده روی سریع انجام دهید، دوچرخه سواری و یا شنا کنید و یا به سایر ورزشها بپردازید
  • وزن کم کردن و لاغر شدن: اگر چاق هستید، کاهش حتی پنج تا ده درصد وزنتان میتواند باعث کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع دو شود.

علایم دیابت نوع دو چیست؟

موارد زیر مهمتریت علایم دیابت نوع دو هستند، البته هر فردی ممکن است علایم متفاوتی داشته باشند. این علایم عبارتند از:

  • داشتن قند خون بالا در آزمایش خون
  • وجود قند بالا در ادرار
  • تشنگی غیر عادی
  • تکرر ادرار
  • تهوع و استفراغ
  • ضعف و خستگی شدید
  • کج خلقی و تغییرات رفتاری
  • پوست خشک
  • خارش یا سوزش یا بی حسی در دستها و پاها
  • عفونت ادراری و پوستی که به راحتی خوب نمیشوند.

بعضی از مبتلایان به دیابت نوع دو فاقد هرگونه علامتی هستند. همچنین علایم بیماری در برخی دیگر از افراد ممکن است خفیف یا ناچیز بوده و یا با علایم پیری اشتباه شود. علایم دیابت نوع دو ممکن است با بیماریهای دیگر اشتباه شون، بنابراین یرای تشخیص بهتر همواره با پزشکتان مشورت کنید.

عوامل خطر دیابت نوع دو

  • سن (افراد بالای 45 سال بیشتر در معرض خطر دیابت هستند)
  • سابقه خانوادگی دیابت
  • اضافه وزن و چاقی
  • ورزش نکردن
  • دیابت بارداری
  • وضع حمل نوزادانی با وزن بیش از 4 کیلوگرم
  • سطح پایین HDL خون (کلسترول خوب)
  • سطح بالای تری گلیسیرید خون

درمان دیاتب نوع دو چگونه است:

درمان خاص دیابت نوع دو توسط پزشک و بر اساس موارد زیر معین میشود:

  • سن ، وضعیت سلامتی عم.می و شرح حال پزشکی شما
  • میزان اضافه وزن و یا چاقی شما
  • تحمل تان در برابر داروهای خاص و روشهای درمانی
  • توانایی ورزش کردن
  • انتظاراتی که از دوره بیماری دارید
  • نظرات و اولویتهای شما

هدف درمان، نگه داشتن سطح قند خون در حد طبیعی است. با چک کردن میزان قند خون، انجام فعالیت فیزیکی، رژیم غذایی مناسب و مراقبتهای بهداشتی روتین میتوان قند خون را کنترل کرد.

لازمه درمان دیابت، مدیریت بیماری و آموزش مداوم است. بنابراین خود افراد دیابتی هم مراقبین بهداشتی و هم اعضای خانواده نیازمند آموزش مستمر هستند.

دیابت نوع دو با کاهش وزن، تغذیه مناسب و ورزش کردن کنترل می شود.هرچند بعضی اوقات این موارد کافی نیستند و باید از داروهای خوراکی و تزریقی یا انسولین استفاده شود.

درمان دیابت شامل موارد زیر است:

رژیم مناسب

- کنترل وزن

- برنامه ورزشی مناسب

- بررسی منظم پاها

- داروهای خوراکی یا درمان جایگزینی با انسولین که پزشک تجویز میکند

هنگامی که تغییر سبک زندگیاز جمله رژیم، ورزش و کم کردن وزن کافی نباشد انواع مختلف داروها برای دیابت نوع دو استفاده میشود. انواع مختلفی از داروهای خوراکی در کاهش قند خون در دسترس هستند. معمولا استفاده ترکیبی از داروها باعث بهبود کنترل قند خون میشود. هنگامی که داروهای خوراکی دیگر موثر نیست، استفاده از انسولین ضرورت خواهد یافت.

- کنترل منظم سطح هموگلوبین Alc:

آزمایش هموگلوبین Alc شاخصی است که وضعیت کنترل قند خون در سه ماه آخر را نشان میدهد. هنگامی که سطح قند خون بالا و ثابت است یا در مواقعی که قند خون کنترل نیست، توصیه میشود آزمایش هموگلوبین Alc حداقل دوبار در سال انجام شود.

دیابت درمان نشده یا درست درمان نشده میتواند مشکلاتی را برای کلیه ها، پاها، چشمها، اعصاب و دستگاه گردش خون بوجود بیاورد که نتیجه آن از کار افتادگی کلیه ها، قطع عضو، کوری یا سکته است. به همین دلیل پیروی از برنامه درمانی سخت ضروری است. پیشرفت در پژوهشهای مرتبط با دیابت باعث توسعه روشهای کنترل دیابت و عوارض آن میشود. روشهای دیگر یعنی استفاده از اسپری انسولین و قرص انسولین در دست مطالعه اند. همچنین تحقیقاتی در زمینه پیوند لوزالمعده درحال انجام است.

ویژگی های غذای افراد مبتلا به دیابت:

  • کم چربی باشد
  • حاوی مقادیر کافی پروتئین باشد
  • فاقد قندهای ساده باشد
  • دارای مقادیر زیادی فیبر باشد
  • در هر وعده غذایی از مواد قندی (کربوهیدراتهای) مرکب استفاده شود

غذاهای نشاسته ای مانند نان (ترجیحا نان سبوبدار)، غلات، میوه ها، سیب زمینی و برنج قهوه ای حاوی کربوهیدراتهای مرکب هستند. البته اگر از این غذاها بیش از حد استفادهکنیم، مواد قندی اضافی به چربی تبدیل شده و باعث اضافه وزن میشوند. در هر وعده غذایی، به میزان مناسب غذاهای پروتئینی مصرف کنید. این غذاها شامل گوشت، مرغ، ماهی،تخم مرغ و پنیر هستند (مصرف این مواد بصورت کم چربی توصیه میشود). از مصرف بیش از حد غذاهای شیرین بپرهیزید، مواد قنددار و خوراکی هایی مانند عسل، کیکها، بیسکویت های شیرین، شکلات، آبمیوه های دارای قند مصنوعی و نوشابه ها را کنار بگذارید. از غذاها و مواد پرچرب استفاده نکنید. فرآورده های غذایی پرچربی عبارتند از: کره، مارگارین، روغنها، کره بادام زمینی و چربیهای قابل مشاهده در گوشت و پوست مرغ و همچنین از سوسیس، پنیر چرب، شکلات، بستنی، سیب زمینی سرخ شده(چیپس) و انواع سس ها استفاده نکنید. هنگام تهیه و پخت غذاها حتی الامکان از سرخ کردن و استفادخ زیاد از چربی پرهیز نمایید.

ورزش در افراد دیابتی

  • - برای اینکه ورزش بیشترین اثر را روی بدن شما داشته باشد باید حداقل سه تا چهار بار در هفته و هربار 30 دقیقه ورزش کنید. میتوانید بجای 30 دقیقه ورزش پیوسته، در طول روز سه بار و هربار 10 دقیقه ورزش کنید. ورزش منظم و ملایم کارآمدتر از ورزشهای ناگهانی و سنگین است.
  • - بهترین زمان برای انجام ورزش یک تا سه ساعت بعد از صرف غذاست.
  • - اگر قند خون شما مرتب پایین می افتد، بهتر است در اماکن سرپوشیده و با مراقبت یک همراه ورزش کنید.
  • - مدت و شدت برنامه ورزشی خود را به تدریج (و نه ناگهانی) افزایش دهید تا بتوانید آن را با غلظت گلوکز خون تنظیم کنید.
  • - به میزان کافی آب بنوشید تا جایگزین مایعی که هنگام عرق کردن حین ورزش از بدن شما دفع شده است بشود. به یاد داشته باشید که عرق کردن بیش از حد تنها آب بیشتری از بدن شما دفع میکند و مستقیما سبب کاهش چربی بدن نمیشود.
  • - پس از ورزش پاهای خود را از نظر تاول یا قرمزشدگی به دقت معاینه کنید و درصورت وجود نشانه های فوق با پزشکتان تماس بگیرید.
  • - برای انجام ورزشهای اختصاصی (و حرفه ای) با گروه دیابت مراکز درمانی مشورت کنید.

درمان دارویی دیابت

اگر میزان قند خون شما بالاتر از حد طبیعی باشد، علاوه بر برنامه غذایی صحیح و برنامه ورزشی منظم، باید برای کنترل قند خون طبق تجویز پزشک قرصهای کنترل کننده قند یا انسولین مصرف کنید. پزشک موثرترین نوع درمان را برای شما تجویز میکند اما مسئله مهم این است که درباره دارویی که طبق نسخه پزشک مصرف میکنید، اطلاعات زیر را داشته باشید:

  • نام داروی مصرفی
  • نحوه عملکرد دارو در بدن
  • زمان و چگونگی مصرف دارو
  • آثار جانبی مصرف دارو

در مورد این اطلاعات، با پزشک یا پرستار گروه دیابت مراکز درمانی مشورت کنید.

داروهای دیابت

در دیابت نوع دو معمولا به سه دلیل قند خون بالا میرود:

1- انسولین به مقدار کافی توسط لوزرالمعده ترشح نمیشود.

2- در سلولهای بدن نسبت به انسولین مقاومت وجود دارد.

3- بیمار مواد قندی و نشاسته ای زیاد میخورد و یا کبد قند (یا گلوکز) بیشتری تولید میکند.

داروهای پایین آورنده قند خون با تغییر در یک یا چند مورد از موارد بالا باعث پایین آمدن قند خون میشود.

داروهای دیابت را به چند گروه تقسیم می کنند:

  • دسته اول:
  • افزایش دهنده ترشح انسولین از لوزالمعده هستند. معروفترین داروی این گروه قرص گلی بن کلامید است .

دسته دوم:

مسئول کاهش تولید کلوگز در کبد هستند 

دسته سوم:

موجب کاهش جذب گلوکز از روده ها میشوند و در نتیجه قند خون بعد از غذا را کاهش میدهند. از جمله داروهای این گروه میتوان به اکاربوز اشاره نمود.

دسههه چهارم:

این گروه از داروهای ضد دیابت, مقاومت بدن به انسولین را کاهش داده و سبب میشوند تا قند راحت تر به مصرف سلول ها برسد,در نتیجه قند خون را پایین می آورند. این داروها جدی هستند و بر اساس شرایط شما پزشک آنها را تجویز میکند. شناخته شده ترین داروی این گروه متفورمین میباشد 

دو داروی ضد دیابت که بیشترین استفاده را دارند قرص گلی بن کلامید و قرص متفورمین هستند 

عوارض دیابت 

1- کاهش قند خون (هیپوگلیسمی)

اگر برای کنترل قند خون خود طبق تجویز پزشک قرص یا انسولین مصرف کنید.ممکن است دچار کاهش قند خون شوید. کاهش یا افت قند خون زمانی رخ میدهد که غلظت گلوکز خون به میزان قابل توجهی کمتر از حد طبیعی باشد 

افرادی که دارو مصرف نمی کنند یا افرادی که برای کاهش قند خون از قرص متفورمین استفاده می کنند معمولا دچار کاهش قند خون نمی شوند. شما باید یاد بگیرید که علل ایجاد کاهش قند خون چیست و چگونه میتوانید از ان پرهیز کنید. به خاطر داشته باشید که علائم کاهش قند خون به سرعت پدیدار میشوند و شامل موارد زیر هستند 

- احساس مورمور شدن در زبان و لب ها 

  •  تاری دید
  • رنگ پریدگی و تعریق پوستی 
  • تپش قلب 
  • سر درد
  • گیجی 
  • لرزش دستها
  • ضعف و لرزش زانوها